„W pięknych okolicznościach przyrody” stoi pomnik doskonale znany mieszkańcom Warszawy prawobrzeżnej, a przynajmniej tym, którzy bywają w Parku Skaryszewskim imienia Ignacego Paderewskiego, natomiast większość mieszkańców Warszawy lewobrzeżnej, o czym miałem okazję przekonać się osobiście, nie wie o jego istnieniu.

Fundatorem pomnika był sam patron parku aczkolwiek po wojnie władza ludowa pozbawiła Ignacego Paderewskiego patronatu nad drugim co do wielkości warszawskim parkiem, a ufundowane przez pianistę upamiętnienie pewnego dnia zniknęło bez śladu. Zacznijmy jednak od początku.

Gdy na Starym Kontynencie drugi rok toczyły się zmagania na frontach wojny nazwanej później pierwszą i światową, na tourne po Stanach Zjednoczonych przybył Ignacy Paderewski. Pianista starał się wykorzystać swoją ogromną popularność, by zwrócić uwagę amerykańskiej opinii publicznej na sytuację narodu pozbawionego swojego państwa. Artysta miał świadomość, że opinia publiczna może wyrażać gorące poparcie dla Polaków ale ostateczny głos w sprawie przyszłości granic należy do polityków. Uznał zatem, że powinien dotrzeć do tych, którzy w USA zajmują najwyższe stanowiska i mogą mieć realny wpływ na przyszły porządek świata.

Przy okazji organizowania w Stanach Zjednoczonych pomocy humanitarnej dla dotkniętych skutkami działań wojennych Polaków Ignacy Paderewski zetknął się z pułkownikiem Edwardem House’m. W tamtym czasie USA było jeszcze krajem neutralnym, a pułkownik Edward Mandell House otrzymał stopień honorowo, gdyż w wojsku nigdy nie służył, natomiast szanowano go jako biznesmena i plantatora z południa Stanów Zjednoczonych. W 1911 roku House zdecydował się rozpocząć karierę polityczną u boku gubernatora New Jersey, Thomasa Woodrowa Wilsona. Gdy Wilson zasiadł w Białym Domu Edward M. House stał się jednym z najbardziej zaufanych ludzi prezydenta, odpowiedzialnym za politykę zagraniczną USA. I do niego dotarł Ignacy Paderewski. W krótkim czasie oficjalna znajomość przerodziła się w prywatną przyjaźń, a House rzeczywiście zainteresował się losem rodaków znakomitego pianisty. Paderewski przekazał politykowi memoriał na temat powojennej wizji Polski.

8 stycznia 1918 roku w orędziu do Kongresu prezydent Wilson przedstawił plan pokojowy dla Europy, złożony z czternastu punktów.

Punkt trzynasty odnosił się bezpośrednio do sytuacji Polski i brzmiał następująco: „Stworzenie niepodległego państwa polskiego na terytoriach zamieszkanych przez ludność bezsprzecznie polską, z wolnym dostępem do morza, niepodległością polityczną, gospodarczą, integralność terytoriów tego państwa powinna być zagwarantowana przez konwencję międzynarodową.”

Wszystko wskazuje na to, że punkt ten znalazł się w programie prezydenta Wilsona za sprawą pułkownika House’a, lobbowanego, oficjalnie i prywatnie, w sprawie polskiej przez Ignacego Paderewskiego. Uwaga, jaką Biały Dom przykładał do kwestii niepodległości Polski sprawiła, że inni politycy europejscy nie mogli ignorować marzeń Polaków o niepodległym kraju. Oczywiście, najlepsze plany pokojowe nie mogły przywrócić Polsce niepodległości ale program Wilsona był jedną z kropel drążących skałę.

W 1929 roku Parkowi Skaryszewskiemu nadano imię Ignacego Paderewskiego. Trzy lata później wirtuoz i drugi premier II RP ufundował pomnik przyjaciela i orędownika sprawy polskiej. Autorem ustawionej w parku figury był polski artysta działający za granicą, Franciszek Black.

Pomnik szczęśliwie przetrwał II Wojnę Światową ale nie przetrwał władzy ludowej. Ignacemu Paderewskiemu odebrano patronat nad parkiem, a najprawdopodobniej w roku 1951 postać pułkownika House’a zniknęła bez śladu.

W roku 1988 parkowi przywrócono patronat Ignacego Paderewskiego, a staraniem Konserwatora Zabytków miasta stołecznego Warszawy, Feliksa Ptaszyńskiego, 11 listopada 1991, pośród zieleni. pojawił się pułkownik Edward Mandell House. Autorem rekonstrukcji pomnika jest Marian Skonieczny.

Wszystkich, którzy w swych wędrówkach po Warszawie do tej pory omijali Park Skaryszewski imienia Ignacego Paderewskiego żywo zachęcam do odwiedzenia tego miejsca. Pomnik amerykańskiego polityka nie jest jedyną atrakcją, jaką w tym miejscu znajdziemy.

„W pięknych okolicznościach przyrody” stoi pomnik doskonale znany mieszkańcom Warszawy prawobrzeżnej, a przynajmniej tym, którzy bywają w Parku Skaryszewskim imienia Ignacego Paderewskiego, natomiast większość mieszkańców Warszawy lewobrzeżnej, o czym miałem okazję przekonać się osobiście, nie wie o jego istnieniu.

Uroczystość odsłonięcia pomnika pułkownika Edwarda Mandella House’a w parku Skaryszewskim imienia Ignacego Jana Paderewskiego. 4 lipca 1932 roku. Moment odsłonięcia pomnika, Zdjęcie w zbiorach Narodowego Archiwum Państwowego.

Autor pomnika, Franciszek Black, przed swoim dziełem. Uroczystość odsłonięcia pomnika pułkownika Edwarda Mandella House’a w parku Skaryszewskim imienia Ignacego Jana Paderewskiego. 4 lipca 1932 roku. Zdjęcie w zbiorach Narodowego Archiwum Państwowego.

Uroczystość odsłonięcia pomnika pułkownika Edwarda Mandella House’a w parku Skaryszewskim imienia Ignacego Jana Paderewskiego. 4 lipca 1932 roku. Fotografia grupowa uczestników uroczystości. Widoczni m.in.: komisarz Rządu m.st. Warszawy Władysław Jaroszewicz (6. z prawej), biskup polowy WP Stanisław Gall (7. z prawej), prezydent Warszawy Zygmunt Słomiński (w środku), sufragan warszawski ks. biskup Antoni Szlagowski (na lewo za prezydentem Słomińskim), twórca pomnika Franciszek Black (na prawo za prezydentem Słomińskim), attache wojskowy ambasady Stanów Zjednoczonych w Polsce generał Jaeger (z lewej, w mundurze). Zdjęcie w zbiorach Narodowego Archiwum Państwowego.

Uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Poznańskiego pułkownikowi Edwardowi House`owi w Paryżu. Rok 1924. W głębi siedzi Ignacy Paderewski. Zdjęcie w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego.

Uroczystość nadania tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Poznańskiego pułkownikowi Edwardowi House`owi w Paryżu. Rok 1924. Widoczni m.in. płk Edward Mandell House (1), Ignacy Paderewski (5), ambasador RP we Francji Alfred Chłapowski (7), rektor Uniwersytetu Poznańskiego prof. Stanisław Dobrzycki (2), prof. Jan Sajdak (3), prof. Tadeusz Pęczalski (4). Zdjęcie w zbiorach Narodowego Archiwum Cyfrowego.

Pomnik Edwarda M. House’a w Parku Skaryszewskim imienia Ignacego Paderewskiego.

Pomnik Edwarda M. House’a przed wojną. Zdjęcie w zbiorach Narodowego Archiwum Państwowego.

Pomnikowy Edward Mandell House.

Pomnik Edwarda M. House’a obecnie.

Pomnik Edwarda M. House’a. Napis wyryty na cokole.

Pomnik Edwarda M. House’a. Napis wyryty na cokole.

Pomnik szczęśliwie przetrwał II Wojnę Światową ale nie przetrwał władzy ludowej. Ignacemu Paderewskiemu odebrano patronat nad parkiem, a najprawdopodobniej w roku 1951 postać pułkownika House’a zniknęła bez śladu. W roku 1988 parkowi przywrócono Ignacego Paderewskiego, a staraniem Konserwatora Zabytków miasta stołecznego Warszawy, Feliksa Ptaszyńskiego, 11 listopada 1991, pośród zieleni, pojawił się pułkownik Edward Mandell House. Autorem rekonstrukcji pomnika jest Marian Konieczny.

Pomnik Edwarda M. House’a obecnie.

Pomnik Edwarda M. House’a obecnie.

Kadr z filmu „Polonia Restituta”. Edward House rozmawia z Ignacym Paderewskim. W postać amerykańskiego polityka wcielił się Emil Karewicz.

Edward Mandell House.