Pałac Kronenberga – Widok fasady pałacu od strony rogu Królewskiej i Mazowieckiej około roku 1910

Nie jest moim celem przedstawianie tutaj monografii Leopolda Kronenberga, jednego z najbogatszych ludzi w Królestwie Polskim, bo to temat na osobny wpis (zapewne w kilku odcinkach).

Człowiek posiadający instynktowne wyczucie dobrze rokujących inwestycji majątek zrobił, między innymi, na przemyśle tytoniowym, cukierniczym, ale przede wszystkim, na inwestycjach kolejowych (kolej terespolska, nadwiślańska jak również warszawsko – wiedeńska). Założyciel Banku Handlowego ale również Szkoły Handlowej, poprzedniczki dzisiejszej Szkoły Głównej Handlowej oraz Szkoły Technicznej przy Kolei Warszawsko – Wiedeńskiej.

Leopold Kronenberg

Patriota i liberał z wyboru i przekonań dostrzegał siłę nowych mediów – był właścicielem „Gazety Polskiej”, której redaktorem naczelnym był zaprzyjaźniony z baronem Józef Ignacy Kraszewski.

Mimo bycia przeciwnikiem powstania narodowego wspierał je po cichu finansowo. Przed utratą majątku wybroniły go jedynie sowite łapówki dla carskich oficjeli. Co ciekawe, mimo zakazów carskich, zajęcia w Szkole Handlowej odbywały się w języku polskim.

Kronenberg, człowiek z gruntu praktyczny, miał też swoje „słabostki”. Do takich chyba należy zaliczyć pałac, zbudowany za okrągłą sumę miliona ówczesnych rubli w złocie. Sam Kronenberg miał ponoć powiadać, że „oto pomnik mojej głupoty”. O ile jednak pałace fabrykantów łódzkich częstokroć raziły nadmiernym przepychem, połączonym z dużą dozą bezguścia, to warszawski Pałac Kronenberga był swoistą perełką na europejskim poziomie, co dobrze świadczyło o guście zleceniodawcy.

Zniechęcony złymi doświadczeniami z przebudową starego pałacyku przy Marszałkowskiej 74 róg Hożej, Kronenberg zlecił projekt niemieckiemu architektowi Georgowi Hitzigowi z Berlina. Uczeń sławnego Karola Fryderyka Schinkla zasłynął już stworzeniem w stolicy Prus gmachów Giełdy i Banku Rzeszy, a także wielu prywatnych willi i pałaców. W swoich realizacjach Hitzig stylowo i umiejętnie łączył różne wątki renesansu, baroku i klasycyzmu rodem z Francji, Włoch i Niemiec, będąc niejako prekursorem eklektyzmu w architekturze.

Rysunki budynku zamieszczane były w latach 1872-1874 w niemieckiej prasie fachowej, a także w wydanym przez architekta albumie, dzięki czemu możemy do dziś podziwiać piękno nie istniejącego już budynku.

Część rysunków opatrznych jest datą 1868, co można przyjąć za początek powstawania budynku. Prace wykończeniowe trwały do roku 1871.

Pałac Kronenberga – Widok fasady Pałacu przed rokiem 1939 od strony Placu Małachowskiego

W czasach budowy budynku wyglądał on dość obco na tle jeszcze dość skromnie dekorowanych kamieniczek warszawskich. Wszystko to miało się wkrótce zmienić wraz z rozpowszechnieniem się budynków o bogato dekorowanych fasadach, z mansardowymi dachami, najeżonymi hełmami i kopułami.

W roku 1878 umiera Leopold Kronenberg, a dalsze losy budynku są ściśle związane z losami jego potomków. Niestety, może poza synem Stanisławem, który popadł w chorobę umysłową, pozostali potomkowie barona nie mieli „zacięcia biznesowego” a raczej artystyczne i już nie pomnażali majątku. Efektowny pałac wkrótce zaczął im ciążyć finansowo, w związku z kosztami jego utrzymania.

Wielokrotnie planowano sprzedaż pałacu (między innymi miastu na siedzibę Muzeum Sztuk Pięknych oraz Towarzystwu Prudential) ale plany te pokrzyżował, między innymi, wybuch wojny światowej. W roku 1916 wykonano też projekt nadbudowy budynku aż o trzy piętra, z myślą o potencjalnym nabywcy. Co ciekawe – projektowi temu sprzeciwiła się opinia publiczna.

Ostatecznie w latach 30-tych budynek przeszedł na własność Banku Polskiego, a w jego murach miały siedzibę biura Towarzystwa Prudential, a potem armatora transatlantyków Gdynia-Ameryka Linie Żeglugowe. W części budynku zamieszkiwali w dalszym ciągu potomkowie Leopolda Kronenberga.

Pałac spłonął jeszcze w 1939 roku a wraz z nim wszelkie pamiątki po Leopoldzie Kronenbergu w utworzonym tam muzeum. Mury budynku były tak mocne, że stały sobie spokojnie jeszcze przez bisko 20 lat z całkowicie zachowanym wystrojem elewacji.

Zaraz po wojnie służby konserwatorskie wciągnęły pałac na listę zabytków i solidnie go obfotografowały z myślą o rychłej odbudowie.

Pałac Kronenberga – Widok wypalonych murów Pałacu w roku 1945.

I tu się zaczynają „schody”. Bo nikt z ówczesnych władz ani potencjalnych rezydentów tego budynku nie chciał. Powodem była „burżuazyjna niemieckość” budynku, która nie pasowała ani dla ambasady NRD, ani z przeznaczeniem dla ambasady Francji. Francuzi złożyli zresztą w 1958 roku wniosek o wyburzenie budynku i postawienie całkiem nowego gmachu. Mimo, że ostatecznie otrzymali nową działkę przy ulicy Pięknej, to najpierw konserwator zabytków, a potem Ministerstwo Kultury i Sztuki, wyraziły w 1959 r. zgodę na skreślenie budynku z rejestru zabytków.

Ostateczny wyrok śmierci wydano na budynek w roku 1960 (ponoć na wniosek samego Władysława Gomułki). „Śmierć na raty” trwała jeszcze do 1962, a kamienne fragmenty budynku można pewnie odnaleźć dziś na niejednym nagrobku. Ocalałe fragmenty dwóch kariatyd sprzed wejścia trafiły ostatecznie do Muzeum Ziemi w Alei na Skarpie, a trzon jednej z kolumn z holu głównego wykorzystano w pomniku Electio Viritim na dawnym królewskim polu elekcyjnym, u zbiegu ulic Młynarskiej i Obozowej.

W latach 70-tych na części działki po wyburzonym Pałacu stanął Hotel Victoria.

Hotel został zaprojektowany przez polsko-szwedzki zespół architektów w składzie: Andrzej Dzierżawski, Derek Fraser, Kurt Hultin, Zbigniew Pawelski, Leszek Sołonowicz i Stanisław Kaim.

Dziś wspomnienie pałacu możemy podziwiać jedynie w Parku Miniatur Województwa Mazowieckiego.

Jak wspomniano projekt budynku był dziełem Georga Hitziga z Berlina, który w swoich realizacjach stylowo i umiejętnie łączył różne wątki renesansu, baroku i klasycyzmu rodem z Francji, Włoch i Niemiec. Pałac miał fasadę główną od strony ulicy Mazowieckiej a bokiem (zaopatrzonym w przejazd bramny) zwrócony był ku ulicy Królewskiej. Pałac miał dwa piętra plus wysoki mansardowy dach. Do wystroju rzeźbiarskiego Kronenberg zatrudnił Leonarda Marconiego, a autorem fresków był ponoć Wojciech Gerson. Marconi był autorem czterech kariatyd u głównego wejścia od strony ulicy Mazowieckiej oraz dwóch przy wjeździe od strony Królewskiej. Kolejne dwie kariatydy podtrzymywały narożny balkon (na tym rysunku nie uwidoczniony). Trójkątny tympanon Marconi wypełnił płaskorzeźbą z alegorycznymi postaciami symbolizującymi przemysł, handel i sztukę. Co ciekawe w ornamentach elewacji zastosowano terakotę, co było materiałem znacznie trwalszym od gipsu sztukatorskiego.

Wejście główne prowadziło do obszernego holu, skąd na prawo i na lewo były wejścia do olbrzymich sal biurowych. Ich potrójne nawy przedzielone były żeliwnymi kolumnami. Przez salę na prawo przechodziło się do gabinetu Kronenberga, a stąd schodami można było przejeść do apartamentów barona na I piętrze. Dalej za holem na wprost, oddzielna od niego podwójną kolumnadą, znajdowała się reprezentacyjna klatka schodowa ze schodami z marmuru kararyjskiego, przyozdobiona kutymi kandelabrami i balustradami. Klatkę doświetlał szklany dach Główny wjazd do budynku znajdował się od strony ulicy Królewskiej. Powóz zatrzymywał się na pierwszym podwórku, gdzie wysiadała baronowa Ernestyna, skąd mogła skierować się do swoich apartamentów ulokowanych w lewej części budynku na I piętrze. Dalej powóz przejeżdżał do następnego środkowego podwórka, gdzie wysiadał baron i kierował się na prawo ku schodom połączonym z jego gabinetem i apartamentem na I piętrze, w prawej części budynku. Budynek posiadał jeszcze trzecie podwórko z tyłu, gdzie mieściły się budynki gospodarcze (między innymi stajnie oraz pokoje stangretów)

O ile parter miał charakter bardziej biurowo – gabinetowy, to już piętro miało bardziej charakter reprezentacyjny, a również przeznaczone było pod apartamenty prywatne. Te ostatnie wyraźnie oddzielone zostały od części środkowej reprezentacyjnej, za sprawą dodatkowych schodów z prawej i lewej strony budynku. Reprezentacyjne główne schody wiodły na I piętro gdzie od strony traktu przedniego budynku znajdowała się sala balowa, a w trakcie tylnym tzw. „ogród zimowy”. Po prawej od klatki schodowej stronie znajdowała się biblioteka, sypialnia i pokoje kąpielowe właściciela (w tym jeden z basenem) a a trakcie od podwórza pokoje synów (Stanisława, Władysława oraz Leopolda Juliana) Na lewo od schodów rozplanowano salon, w podwórzowym trakcie jadalnia. Kolejne pomieszczenia, to części apartamentów Ernestyny Kronenberg, czyli pokój przyjęć, buduar oraz sześcioboczny salonik. Z nimi sąsiadowały pokoje córek: Marii Róży oraz Róży Marii.

Detal fasady budynku od strony ulicy Mazowieckiej Widoczny hol wejściowy, reprezentacyjna klatka schodowa oraz sala balowa i ogród zimowy na I piętrze.

Od lewej: kandelabry na szczycie balustrady klatki schodowej, detal dachu, kandelabry z holu wejściowego, fragment balustrady.

Przekrój budynku z widokiem na parter oraz I piętro. Widoczny hol wejściowy, reprezentacyjna klatka schodowa oraz sala balowa i ogród zimowy na I piętrze.

Widok na reprezentacyjną klatkę schodową – I piętro. Zarówno klatka schodowa jak i znajdujący się z tyłu Ogród Zimowy miały szklane zadaszenie (ten ostatni podwójne)

Widok na salę balową znajdującą się na I piętrze w trakcie przednim budynku — w: Warszawa

Ogród posiadał podwójne szklane zadaszenie i był ogrzewany gorącą wodą rozprowadzaną z kotła w podziemiach budynku. Pozostałe pomieszczenia były ogrzewane ciepłym powietrzem, ogrzewanym za pomocą pieców gazowych, i rozprowadzanych po budynku za pomocą rur. Ogród później przerobiono na galerię obrazów.

Widok stropu Salonu, znajdującego się na lewo od klatki schodowej na I piętrze. Na środku widoczny plafon z Apollem w rydwanie w otoczeniu muz

Widok stropu Salonu, znajdującego się na lewo od klatki schodowej na I piętrze. Na środku widoczny plafon z Apollem w rydwanie w otoczeniu muz

Widok modelu Pałacu z Parku Miniatur Województwa Mazowieckiego

Opracowano na podstawie: „Stolica” nr 9/2014, „Architektonisches Skizzenbuch”, Wydawnictwo Ernst & Korn, Berlin, lata 1872-74, „Atlas zur Zeitschrift für Bauwesen”, pod redakcją G. Erbkama 1874

*Mirek*